Экслибристар

Музейіміздің қорында негізінен Семен Ивенскийдің коллекциясынан алынған 6000-ға жуық кітап белгілері сақталады және өмір бойы кітап белгісімен айналысқан өнертанушы Семен Георгиевичтің қолынан алынған бұл шағын бөлігі болып табылады. Әлемнің түкпір-түкпірінен экслибрисшілерді жинап, бір-бірімен таныстырып, көрмелер ұйымдастыратын. Суретші және зерттеуші, өнертану кандидаты Семен Георгиевич Ивенский 2021 жылы 97 жасында дүниеден өтті.

Экслибристі орындаудың көптеген әдістері бар – бұл ксилография, линогравюра, офорт, осы әртүрлі әдістердің барлығы экслибрис үшін өте қолайлы, өйткені олар көптеген түпнұсқаларды жасауға мүмкіндік береді.

Экслибристің пайда болу тарихы кітаптың өзімен тығыз байланысты. Құнды заттарды тиесілілік белгісімен белгілеу дәстүрі ежелден бері бар. Бұл тек кітаптарға қатысты емес. Кітапты ұзақ уақыт бойы затбелгімен таңбалады, өйткені баспа пайда болғанға дейін кітаптар өте ұзақ уақыт жазылып, нағыз молшылық белгісі болып саналды.

Өзінің жаңа көрінісінде экслибрис мәтіндік және бейнелеу деген екі бөлек және сонымен бірге бір-бірімен тығыз байланысты бөліктерден тұрады. Егер мәтін азды-көпті стандартты болса – «біреудің Ex Libris», «Біреудің кітаптарынан», «Біреудің кітабы», «Кітапхана осындай немесе біреудің», онда бейнелеу мотивіне қатысты ешқандай шектеулер болмайды. Экслибрис – кітапқұмардың иелік белгісі, басқаша айтқанда, өзінің кітапханасының эмблемасы, оның Елтаңбасы.

Қазақстанда кітап белгісіне алғашқы қызығушылық 1968 жылы Алматы қаласында өткен С.Г. Ивенский коллекциясындағы экслибрис көрмесінен кейін пайда болды. Содан кейін 1971 жылы республикалық көрмелер ашыла бастады, содан кейін 1983 жылы екінші көрме болды, Н.С.Гаев, А.А.Дячкин, В.В. Тимофеев, А.Ж.Өтегенов сияқты суретшілердің де саны артты.

Қарағандыда экслибристің дамуы 1928 жылдан олармен жұмыс істеген Роберт Андреевич Граббенің атынан басталды. Граббе – таңғажайып тағдыры бар адам. Ол кемеде дүниеге келді және 2-3 жасында қағаздан қиып өнермен айналыса бастады. Өзінің балалық шағы мен жастығын Одессада өткізді, содан кейін Санкт-Петербургте оқыды. Ағасы қамауға алынғаннан кейін Қарағандыға келеді. Қазбек атты папироса қағаздарындағы суреттің авторы. Қарағанды Гипрошахтыда жұмыс істеді.

Композиция және стилистика жағынан қарағандылық суретшілер Пацюра Антон Маркович пен Владимир Малькевичтің эклибристары ерекшеленеді. Владимир Малькевич ксилографияның (ағашқа салынған ою) шебері болды. Егер оның барлық экслибристарын алатын болсақ онда әр досының тағдыры мен мінезі бейнеленген көрмені ашуға болады. Владимир Николаевич экслибристі дұрыс суреттеу үшін оның тапсырыс берушісін, яғни «экслибрис иесін» жақсы білу керек деп есептеді, бірақ бұл портретті салудан да қиын болатын. Екі суретші де артынан көркем мұра қалдырып, өмірден озды.

Экслибристерге қызығатын, олар туралы көп білетін және оларға тапсырыс берушілер әр уақытта көп болмады, олар әдетте кітапқұмарлар, жеке кітаптар мен бай кітапханалардың иелері болды. Тиісінше, мұны көптеген суретшілер жасаған жоқ.